با افزایش فعالان بازار بورس و عمومیت یافتن آن در بین مردم موضوعات مرتبط با آن نیز دامنه گسترده تری یافته اند. شاید تا یک سال گذشته مکانیزم عمل و حتی عبارت هسته معاملات تنها موضوعی تخصصی بود که اشخاص خاصی در مورد آن صحبت میکردند. اما اینک اختلالات پی در پی در هسته سیستم معاملات بازار سرمایه تبدیل به موضوعی گشته که گمانه زنی های فراوان، حواشی و ناراضیان بسیاری یافته است.

هسته معاملات در حقیقت سیستم پردازشگر اطلاعات مختلف و انجام معاملات بورس است. نیاز به سرعت بالا، ماژولهای مختلف، حجم بالای اطلاعات و کاربری های مختلف چنین سیستمی را به یک ابر سامانه پیچیده تبدیل کرده است.

هسته فعلی بازار سرمایه ایران توسط شرکت فرانسوی اتوس طراحی و اجرا شده است که سال 1387 تحویل شد. این شرکت یکی از بزرگترین شرکتهای جهان در این زمینه است. به علت مشکلاتی از جمله تحریم امکان به روز رسانی ماژولهای هسته معاملات تا سالها وجود نداشت تا بالاخره در سال 1395 سیستم با آخرین نسخه متعلق به سال 2015 به طور کامل به روز رسانی شد. اما مشکل کوجاست ؟

بسیاری از فعالان بازار و کارگزاران افزایش حجم معاملات و کاربران بازار را به عنوان بار بسیار زیاد بر دوش هسته معاملات می دانند و این امر را دلیل اختلالات پر تکرار فعلی می دانند. این شاید با دانش عمومی ما از سیستم ها و پردازشگر ها منطبق باشد. می دانیم که تعداد معاملات بورس رکورد 800 هزار معامله در روز را شکسته است و این یعنی افزایش ده برابری نسبت به سال گذشته و این عدد در حال افزایش است.

خانم مروج مدیر پیشین شرکت فناوری بورس دو سال پیش این مشکل را ناشی از یک باگ پیچیده در سیستم معاملاتی می داند که منشا آن حتی توسط شرکت توسعه دهنده هسته معاملات بورس نیز ناشناخته است. به گفته او این باگ از حجم معاملات و یا مثبت و منفی بودن بازار مستقل است و برای این امر شواهد آماری وجود دارد. او اضافه می کند این باگ از مدتها در سیستم معاملاتی موجود بوده است که نمی توانیم دلیلش را تشخیص دهیم، یا زمان وقوعش را اما می توانیم بعد از وقوع، ظرف 5 تا 20 دقیقه آنرا برطرف کنیم. این باگ حتی پس از بروز رسانی کلی ماژولهای سیستم معاملات در سال 96 نیز برطرف نشده است و اتوس نیز قادر به تشخیص منشا پیدایش آن نیست. در شبیه سازی داده ها برای بررسی نیز چنین مشکلی روی نمی دهد که بتوان دلیلش را تشخیص داد.

از اردیبهشت 98 دهقان مدیر جدید شرکت فناوری بورس تهران شده است. او در مصاحبه های خود از برطرف شدن این باگ مرموز سیستم در سال 97 توسط توان فناورانه داخلی سخن گفته است که با مشاهدات ما از سیستم معاملات مغایر است.

مدیران بورس برای تصمیم گیری در مورد هسته معاملات چالش هایی دارند. بار معاملات بر هسته پردازشگر آن هر روز افزایش می یابد. خیل کدهای بورسی جدید و نمادهای جدید به بازار روانه می شود و این اختلالات صدای همه را درآورده است. تصمیم برای تغییر سیستم و طراحی هسته جدید معاملات هم شمشیر دو لبه است. احتمالا با وجود شرایط اقتصادی و همچنین سخت تر شدن تحریم ها این جایگزینی باید با شرکت های درجه چندم چینی یا کره جنوبی و ... انجام شود که شاید ضامن امنیت اطلاعات و تضمین بهبود سیستم نباشد.

توجه صرف نیز به توان داخلی و امید داشتن سیستمی بومی نیز در صورت شدنی بودن زمان زیادی طلب می نماید. این در حالیست که هر روز دامنه فشارها از اختلالات سیستم بر بورس افزایش میابد. این امر یکی از مهمترین چالش های پیش روی تیم جدید بورس خواهد بود.

برای مثال یکی از کاربران روز گذشته در توییتر نوشت: «به کارگزاری آگاه زنگ زدم و میگم سایت با تلفن همراه آی‌فون در زمان کاری باز نمی‌شود. آنها هم در پاسخ خیلی صریح گفتند همین‌طور است و حالا ان‌شاالله درست می‌شود.» یا کاربر دیگری درباره قطع و وصل شدن سیستم معاملات نوشت که «خوبی این موضوع این است که صبح تا ظهر نمی‌دانی چی خریدی و چی فروختی و ظهر بعد از پایان بازار، غافلگیر می‌شوی.»

خرید هسته معاملاتی خارجی

راهکار میان مدت قالیباف اصل خرید «یک منبع خارجی» است. یا به عبارتی خرید هسته معاملاتی خارجی برای حل موقت مشکل هسته بورس.

به گفته کارشناسان این بهترین و سریع‌ترین راهکار برای حل مشکل هسته معاملاتی بورس ایران است. اما نکته‌ای که رئیس سازمان بورس به آن اشاره نکرده این است که در شرایط تحریم، ایران می‌خواهد این برنامه را از کدام کشور تهیه کند و آیا می‌تواند در مدت استفاده، از پشتیبانی شرکت فروشنده هم برخوردار باشد؟

تعداد بسیاری از کشورهای دنیا این برنامه را در اختیار دارند. مشکل اما این است که تهیه این برنامه نیازمند یک رابطه بلندمدت است چراکه کشور مبدا باید مراحل نصب و پشتیبانی را هم انجام دهد و داشتن این رابطه بلندمدت در زمان تحریم کار چندان راحتی نیست.

پیش از این هم، ایران سامانه معاملاتی خود را 14 سال قبل از یک شرکت فرانسوی با نام آتوس خریده بود. این سامانه در سال 95 برای آخرین بار به روز شد و بعد از آن تغییری در سامانه ایجاد نشده است. آن هم در حالی که حجم معاملات سامانه بورس امسال 170 برابر بیشتر شده است.

از طرف دیگر، تعداد معاملات روزانه بازار سهام هم از 64 هزار معامله در سال 96 به 5 میلیون معامله در زمان حال می‌رسد. طبیعی است که این هسته توان این تعداد تقاضا را ندارد.

اما باید دید که آیا واقعا ایران امکان و توان خرید یک سامانه معاملاتی جدید از کشوری دیگر را دارد یا نه؟

سامانه ملی در راه است

اما این دو، برنامه‌های موقت سازمان بورس است و آنگونه که قالیباف اصل گفته هدف نهایی این است که ایران کم کم مقدمات ایجاد سامانه معاملات ملی را فراهم کند و برای این کار با «دانشگاه تهران قرارداد بستیم تا مشکل را با استفاده از دانش بومی حل کنیم.»

نکته قابل توجه این است که ما خاطره خوشی از بومی‌سازی و ملی کردن نداریم. هسته معاملات ملی بورس، خاطره خودروی ملی را برای ما تداعی می‌کند. فرایندی که در آن سال‌های سال، هزینه بسیاری برای ساخت خودروی ملی صرف شد و محصول نهایی، خودرویی با قیمت بسیار بالا و کیفیت بسیار پایین است.

نمونه دیگر آن اینترنت ملی است که بخشی از آن را دی ماه سال گذشته ظرف یک هفته تجربه کردیم. اینترنتی با سرعت و کیفیت پایین. جز آن پیام‌رسان ملی، ایمیل ملی و …. را هم دیده‌ایم.

تجربه نشان داده که خروجی ملی‌سازی در کشور ما تناسبی با وقت و هزینه‌ای که صرف آن می‌شود ندارد. البته یه شرط آنکه فرایند ملی‌سازی به پایان برسد و محصول نهایی قابل استفاده باشد.

حال باید منتطر ماند و دید آیا شبکه معاملاتی ملی بورس، واقعا می‌تواند گره اختلال‌های بورس را باز کند یا آن را به کلافی سردرگم تبدیل می‌کند؟

اما جدای از توانایی سازمان بورس در این سه برنامه، مهم‌ترین سوالی که رئیس این سازمان باید جواب دهد این است که آیا کمی دیر به سراغ حل مشکل هسته معاملات بورس نرفته‌است؟

سوال دیگر اینکه با فرض اجرای این سه برنامه، سهامداران باید سه ماه آینده چه کنند؟ آیا اختلال در سامانه معاملاتی بورس قرار است همچنان مشکل ایجاد کند و به سهامداران ضرر بزند؟

آموزش بورس

از دیگر موضوعاتی که چند وقتی است، در شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شود، توصیه‌های برخی از کاربران فعال در بازار بورس و سرمایه به تازه‌واردان در این حوزه است. آنها در طول روز و در زمان فعالیت بازار، به کاربران در نوشته‌هایشان توصیه می‌کنند که هیجانی تصمیم نگیرند. برای مثال یکی از کاربران در این باره روز گذشته نوشت که «بعضی وقت‌ها باید سیستم را خاموش کنید و مشغول فعالیت‌های روزانه غیربورسی خودتون بشید.» در همین رابطه غلامحسن فتحعلی، تحلیلگر بازار سرمایه هم در صفحه شخصی خود نوشت: «سرمایه‌گذاران اگر سهام خود را بر اساس تحلیل و با استراتژی خریداری و صبور باشند و در زمان اصلاح بازار هیجان خود را کنترل و تمام‌وقت خود را صرف نگاه کردن به تابلوی معاملات و خریدوفروش سهام آن‌هم به‌صورت عادت روزانه در بازار سرمایه نکنند، موفق‌تر هستند.» و کاربر دیگری هم نوشت: «باید منتظر ماند تا فرآیند بورس‌آموزی تازه‌واردان بورس یا همان بورس‌اولی‌ها به یک نقطه ثبات برسد و دست‌کم این اصل پایه را بیاموزند که خریدوفروش روزانه در بورس ضروری نیست. گاه باید روزها و بلکه ماه‌ها نه خرید کرد و نه فروخت. آموختن همین نکته، تحولی بزرگ در بورس ایجاد می‌کند.»

واکنش‌ها به توییت محسن رضایی

یکی از اظهارنظرهایی که روز گذشته در شبکه‌های اجتماعی مورد توجه کاربران قرار گرفت و حتی سر از اینستاگرام و سایت‌های خبری هم درآورد، توییت محسن رضایی بود. او نوشت که «اگر به توصیه‌های دلسوزان اقتصادی توجه می‌شد و نقدینگی بورس به سوی تولید هدایت می‌شد، تورم لجام گسیخته در ارز و طلا و مسکن پیش نمی‌آمد.» توییت دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام تا لحظه تنظیم این گزارش بیشتر از هزار بار توسط کاربران پسندیده شد و بیش از 200 بار بازنشر شد. یکی از اولین کاربرانی که به این نوشته محسن رضایی واکنش نشان داد، بهنام صمدی، خبرنگار بود. او به دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام پیشنهاد داد تا برای او کد بورسی بگیرد و او را با ساز و کار بورس آشنا کند. این نوشته بیش از چهارصد بار توسط کاربران لایک شد و نظرات زیادی را به خودش اختصاص داد. کاربرانی هم نوشتند که نقدینگی و سپرده بانکی یا ارز و طلا به چه شکلی قرار است در تولید ورود پیدا کند و از این اظهارنظر انتقاد کردند. حتی برخی هم نوشتند که در کشورهای پیشرفته دنیا بهترین جا برای سرمایه‌گذاری بازار سهام است و سیاستمداران و اقتصاددانان در تلاش هستند که سودآوری بیشتری نصیب این بازار شود، بعد در کشور ما هر شخصی با اظهارنظر درباره این بازار، شرایط را برای سرمایه‌گذاری متلاطم می‌کند. برای مثال یکی از کاربران در قسمت نظرات برای محسن رضایی نوشت: «در یک «اقتصاد سالم» شرکت‌ها با فروش بلوک‌هایی از سهام‌شان در بورس، جذب سرمایه جهت توسعه‌بخشی تولیداتشان انجام می‌دهند.» و البته کاربر دیگری هم نوشت: «اگر نقدینگی به سمت بورس نرود تولید ایجاد خواهد شد و بازده اقتصادی بالاتر می‌رود ولی تورم کنترل نمی‌شود زیرا ریشه تورم در رشد نقدینگی است.»

بورس مسکن

یکی دیگر از موضوعاتی که روز گذشته کاربران درباره آن صحبت کردند، بورس مسکن بود. خیلی از این کاربران در نوشته‌هایشان ابراز امیدواری کردند که این موضوع، برخلاف اکثر پروژه‌های کشور، اهداف نهایی آن کاملا متفاوت از اهداف اولیه نشود و البته از این موضوع ابراز نارضایتی کردند که یک گره کور دیگر به مشکلات اقتصاد کشور اضافه نشود.

مالیات بر عایدی

صحبت‌های محمدرضا پور‌ابراهیمی، نماینده مجلس در صداوسیما درباره مالیات بر عایدی سرمایه و اظهاراتش درباره اینکه مجلس بنا ندارد تا روی سهام و سپرده‌های بانکی، مالیات وضع کند و همچنین این ادعا که تقویت بازار سرمایه، اولویت مجلس است، از موضوعاتی بود که توسط برخی از کاربران مورد توجه قرار گرفت.